Trung Quốc vừa gây bất ngờ khi loại ngành phương tiện năng lượng mới (NEV) khỏi danh mục "ngành công nghiệp chiến lược" trong Kế hoạch 5 năm 2026-2030. Quyết định này được xem là bước ngoặt trong cách Bắc Kinh nhìn nhận vai trò của xe điện, từ biểu tượng tăng trưởng sang phép thử về sức mạnh đổi mới và cân bằng thị trường.
Trong suốt hơn 1 thập kỷ qua, xe điện là tâm điểm trong chiến lược công nghiệp của Trung Quốc. Nhờ chính sách trợ giá mạnh mẽ, các ưu đãi thuế và hỗ trợ hạ tầng, nước này đã xây dựng nên hệ sinh thái EV lớn nhất thế giới, chiếm hơn 60% tổng doanh số xe điện toàn cầu năm 2024.
Thế nhưng, trong bản dự thảo Kế hoạch 5 năm lần thứ 15 (2026-2030) do Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC) công bố, "phương tiện năng lượng mới" - bao gồm xe điện, xe PHEV và xe pin nhiên liệu hydro - không còn nằm trong nhóm ngành được coi là trọng điểm chiến lược.
Thay vào đó, các lĩnh vực lượng tử, năng lượng hydro, sản xuất sinh học và hợp hạch hạt nhân được đưa lên hàng đầu, phản ánh sự thay đổi căn bản trong định hướng công nghiệp, từ "mở rộng sản lượng" sang "đầu tư vào công nghệ đột phá".
Lý do quan trọng nhất dẫn đến sự thay đổi này là tình trạng dư thừa công suất nghiêm trọng trong ngành xe điện Trung Quốc.
Theo ước tính của Wood Mackenzie, tổng công suất sản xuất xe điện của Trung Quốc hiện vượt quá 30 triệu xe/năm, trong khi nhu cầu nội địa chỉ khoảng 10-12 triệu. Hàng chục thương hiệu nhỏ liên tục ra đời, khiến thị trường rơi vào cuộc đua "sống còn bằng giá".
Trong năm 2025, hơn 40 hãng xe điện đã cắt giảm giá bán, nhiều mẫu xe giảm tới 30-35% chỉ trong nửa năm. Hệ quả là biên lợi nhuận toàn ngành lao dốc, trong khi chi phí pin và nguyên liệu thô tăng trở lại do biến động thị trường lithium và niken.
Chính phủ Trung Quốc nhận thấy rằng nếu tiếp tục duy trì trợ cấp và khuyến khích đầu tư như giai đoạn trước, ngành EV có nguy cơ lặp lại "vết xe đổ" của ngành công nghiệp thép và tấm pin mặt trời, những lĩnh vực từng phát triển ồ ạt rồi rơi vào khủng hoảng dư cung.
Việc loại bỏ xe điện khỏi danh mục chiến lược không đồng nghĩa Bắc Kinh quay lưng với ngành này. Ngược lại, đây được coi là tín hiệu chuyển sang giai đoạn "trưởng thành", nơi thị trường sẽ tự sàng lọc và điều tiết thay cho nhà nước.
Theo phân tích của Viện Nghiên cứu Chính sách Trung Quốc (CCIEE), các doanh nghiệp nhỏ, thiếu năng lực công nghệ hoặc dựa quá nhiều vào trợ cấp sẽ khó tồn tại trong bối cảnh mới. Trong khi đó, các "ông lớn" như BYD, Geely, SAIC, Nio hay XPeng sẽ phải tập trung vào đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng và mở rộng quốc tế thay vì chỉ chạy đua số lượng.
Đồng thời, từ năm 2026, Bắc Kinh dự kiến triển khai cơ chế cấp phép xuất khẩu xe điện, một công cụ nhằm kiểm soát rủi ro xuất siêu, hạn chế tình trạng "bán phá giá" gây căng thẳng thương mại với Mỹ và Châu Âu.
Sự thay đổi trọng tâm trong kế hoạch 5 năm còn thể hiện tham vọng dịch chuyển nguồn lực sang các lĩnh vực có giá trị công nghệ cao hơn.
Trong khi EV đã trở thành ngành phổ thông với biên lợi nhuận mỏng, các lĩnh vực như lượng tử, năng lượng hydro, AI, hợp hạch hạt nhân lại được Bắc Kinh xem là "đường đua chiến lược" mới, nơi Trung Quốc có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh dài hạn trước phương Tây. Điều này phản ánh xu hướng chuyển từ "công nghiệp hóa mở rộng" sang "công nghiệp hóa thông minh", nơi chất lượng đổi mới được đặt lên trên sản lượng.
Khi Trung Quốc tạm rời ghế "người dẫn đầu số lượng", cánh cửa đang mở ra cho những quốc gia và doanh nghiệp dám đầu tư vào công nghệ lõi, AI và pin thế hệ mới. Cuộc đua xe điện toàn cầu vẫn tiếp tục, nhưng cuộc chơi giờ đã khác, đó không còn là ai làm nhiều hơn, mà là ai làm tốt hơn.
: